เหรียญ พระแม่อุมาเทวี หลัง พระแม่ลักษมี วัดพระศรีมหาอุมาเทวี (วัดแขก สีลม) พิมพ์ใหญ่ เนื้อเงินขัดเงา ปี 2556 ขนาด 2.8 x 2.8 cm.

ชื่อในอักษรเทวนาครี    पार्वती
ชื่อในการทับศัพท์ภาษาสันสกฤต    Pārvatī
ส่วนเกี่ยวข้อง    ตรีเทวี, อาทิปราศักติ, ศักติ, เทวี, กาลี, ทุรคา, ตริปุรสุนทรี, สตี, พระปรเมศวรี, พระแม่ศักติ-ศิวา,ไวษโณเทวี
ที่ประทับ    เขาไกรลาส
มนตร์    สรรวะมังคะละมางคัลเย ศิเว สรรวารถะสาธิเกฯ ศะรัณเย ตรยัมพะเก เคาริ นารายะณิ นะโมสตุ เต๚
สัญลักษณ์    โยนี, ตรีศูล
วัน    วันอังคาร
พาหนะ    เสือ สิงโต โคนนทิ
เทศกาล    นวราตรี, กาลีบูชา, วิชัยทัศมี
ข้อมูลส่วนบุคคล
คู่ครอง    พระศิวะ
บุตร - ธิดา    พระพิฆเนศ,   พระขันทกุมาร,   บางแห่งรวม: อโศกสุนทรี
บิดา-มารดา    หิมวัต, เมนกา
พี่น้อง    พระวิษณุ, พระแม่คงคา

พระแม่ปารวตี (สันสกฤต: पार्वती Pārvatī) หรือ พระแม่อุมา (สันสกฤต: उमा Umā) เป็นเทวีในศาสนาฮินดู เป็นเทวีแห่งความอุดมสมบูรณ์ ความรัก การอุทิศตน ตลอดจนพลังอำนาจศักดิ์สิทธิ์ ถือกันว่า พระนางเป็นด้านอ่อนโยนและเอาใจใส่ของศักติ พระนางยังแสดงพระองค์เป็นหลายด้าน เรียกว่า "ปาง" แต่ละปางเป็นที่รู้จักด้วยหลายชื่อหลายเรื่องราว พระนางกับพระลักษมีและพระสรัสวดี ประกอบกันเป็นตรีเทวี

พระนางเป็นพระชายาของพระศิวะ เทพเจ้าผู้ปกปักรักษาสรรพชีวิตและทำลายล้างความชั่วร้าย พระนางเป็นพระธิดาของพระหิมวัต เทพแห่งภูเขา กับพระนางเมนกาผู้เป็นพระชายา พระนางทรงให้กำเนิดพระพิฆเนศกับพระขันทกุมาร คัมภีร์ปุราณะยังกล่าวว่า พระนางเป็นพระภคินีของพระวิษณุและพระแม่คงคา

พระนางกับพระสวามีทรงเป็นเทพศูนย์กลางแห่งลัทธิไศวะ หรือลัทธิซึ่งถือพระศิวะเป็นใหญ่ ศาสนาฮินดูยังเชื่อว่า พระนางทรงเป็นพลังงานและอำนาจแห่งการสร้างสรรค์ใหม่ของพระสวามี เป็นรากเหง้าของพันธะที่รัดรึงสรรพสิ่งเข้าด้วยกัน และเป็นหนทางแห่งการปลดปล่อยทางจิตวิญญาณในเทวาลัยฮินดูที่สร้างถวายพระนางและพระสวามี มักใช้โยนี (อวัยวะเพศหญิง) เป็นสัญลักษณ์แทนพระนาง

คำว่า "ปารวตี" มีที่มาจาก "ปรรวัต" (สันสกฤต: पर्वत Parvata) คือ บรรพต แปลว่า ภูเขา พระนามหนึ่งของพระหิมวัต พระบิดาผู้เป็นเจ้าแห่งภูเขา "ปารวตี" แปลว่า นางภูเขา

ในวรรณกรรมฮินดู พระนางปารวตีทรงเป็นที่รู้จักในหลายพระนาม คัมภีร์ ลลิตาสหสรนาม (Lalita Sahasranama) บันทึกพระนามของพระนางไว้ถึงหลักพัน

หนึ่งในพระนามที่นิยมใช้เรียกขานพระนาง คือ "อุมา" ในเอกสารสมัยแรก พระนามนี้เป็นของพระสตี ชายาองค์แรกของพระศิวะซึ่งกลับชาติมาเกิดเป็นพระนางปารวตี แต่เอกกสารสมัยหลัง เช่น รามายณะ ถือว่า "อุมา" เป็นไวพจน์ของ "ปารวตี" ซึ่งอุมาแปลว่าแสงสว่าง ชื่อเสียงหรือความราบคาบ

ชื่อในอักษรเทวนาครี    लक्ष्मी
ชื่อในการทับศัพท์ภาษาสันสกฤต    lakṣmī
ส่วนเกี่ยวข้อง    เทวี, ตรีเทวี, อัษฏลักษมี, พระมหาลักษมี, พระแม่กมลา, พระแม่ราธา, พระแม่รุกขมิณี,พระนางสีดา, พระแม่ไวษณวี, พระแม่ธรณี, พระแม่วฤนดา
ที่ประทับ    ไวกูณฐ์
มนตร์    โอมฺ มหาลกฺษฺมฺไย นโม นมะ
โอมฺ วิษณูปฺริยาไย นโม นมะ โอมฺ ธนปฺรทาไย นโม นมะ โอมฺ วิศฺวชนนฺไย นโม นมะ โอม ลางลักษมียะ นะมะห์
โอม ชยะศรีลักษมี มาตา
สัญลักษณ์    ดอกบัว และ ทองคำ
พาหนะ    นกฮูก, ช้าง และ ครุฑ
เทศกาล    นวราตรี, ทีปาวลี, ลักษมีบูชา, Varalakshmi Vratam/Mahalakshmi Vrata

พระลักษมี (สันสกฤต: ลกฺษฺมี लक्ष्मी) เป็นเทวีในศาสนาฮินดู เจ้าแห่งความมั่งคั่ง โชคลาภ และความเจริญรุ่งเรือง เป็นชายาและศักติ (พลัง) ของพระวิษณุ พระองค์เป็นหนึ่งใน “ตรีเทวี” (อีกสององค์คือ พระปารวตีและพระสรัสวตี) นอกจากในฮินดูแล้ว ยังพบการบูชาพระลักษมีเป็นเทพเจ้าองค์สำคัญองค์หนึ่งในศาสนาเชน ศาสนาพุทธแบบทิเบต, เนปาล และในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มีการนับถือพระโพธิสัตว์พระนามว่าพระวสุธารา ซึ่งมีพระลักษณะคล้ายคลึงกับพระลักษมีอย่างมาก แตกต่างเพียงลักษณะเชิงประติมานวิทยาบางส่วนเท่านั้น

ตามตำนานของศาสนาฮินดู เชื่อกันว่าพระองค์เกิดจากมหาสมุทรจากการกวนมหาสมุทรเมื่อครั้งสร้างโลก (เกษียรสมุทร) และได้เลือกพระวิษณุเป็นพระสวามีนิรันดร์ เมื่อพระวิษณุได้อวตารเป็นพระราม


พระแม่ลักษมีก็ได้อวตารตามไปเป็นนางสีดา และเมื่อพระวิษณุอวตารเป็นพระกฤษณะ พระแม่ลักษมีก็อวตารเป็นพระแม่ราธา หรือ พระรุกมิณี ในปางปรศุรามาวตารก็ไปอวตารเป็น พระแม่ธรณี ในปางวามนาวตารก็อวตารไปเป็น พระนางกมลา เป็นต้น ในบันทึกโบราณของอินเดียมักถือให้สตรีทั้งปวงเป็นรูปแปลงของพระลักษมี การสมรสและความสัมพันธ์เชิงสามี-ภรรยาของพระลักษมีและพระวิษณุ เป็นแบบอย่างในพิธีกรรมต่าง ๆ ของการแต่งงานแบบฮินดู

ในศิลปะอินเดีย พระลักษมีทรงเครื่องแต่งกายอย่างงดงาม หรูหรา ประดับด้วยเครื่องประดับต่าง ๆ ผิวกายสีทองอร่าม และมีพาหนะเป็นนกฮูก พระองค์ประทับในท่าทางแบบโยคะ ทั้งนั่งและยืน บนฐานดอกบัวและมีดอกบัวในหัตถ์ อันเป็นสัญลักษณ์ของโชคลาภ การเข้าใจตัวเอง และการเป็นอิสระเชิงจิตวิญญาณ ประติมานวิทยาของพระองค์มักแสดงพระองค์มีสี่กร อันแสดงถึงปุรุษารถะทั้งสี่ประการ (เป้าหมายในชีวิตทั้งสี่) คือ ธรรม, กาม, อรรถะ และโมกษะ หลักฐานเชิงโบราณคดีแสดงให้เห็นว่ามีการบูชาพระลักษมีมาตั้งแต่หนึ่งสหัสวรรษก่อนคริสตกาล เทวรูปต่าง ๆ ของพระองค์ยังพบในโบราณสถานต่าง ๆ ทั่วเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ อายุราวครึ่งคริสต์สหัสวรรษแรก เทศกาลที่ฉลองพระลักษมีได้แก่ ทีปาวลี และ ศารัทปุรณิมา (โกชาคีรีปุรณิมา)
ข้อมูลวิกิพีเดีย